اینترنت ماهوارهای در ایران به کجا رسید؟
مسوولان ایرانی درحالی که معتقدند نباید از اینترنت ماهوارهای بترسیم، بلکه باید خود را برای فراگیری این فناوری آماده کنیم، طی ماههای گذشته و با جدیتر شدن موضوع پروژههای اینترنت ماهوارهای، بارها عنوان کردند که اپراتورهای ماهوارهای ملزم به فعالیت طبق معاهدات بینالمللی در حوزه فضایی هستند و باید قوانین و مقررات ملی کشورها را رعایت کنند.
به گزارش ایسنا، طبق آمار اتحادیه بینالمللی مخابرات (ITU)، بیش از ۴ میلیارد نفر در کشورهای در حال توسعه و بیش از ۲۰۰ میلیون نفر در کشورهای پیشرفته به اینترنت دسترسی ندارند و این درحالیست که طبق آمار اتحادیه بینالمللی مخابرات، متوسط ضریب نفوذ اینترنت در دنیا از حدود ۱۷ درصد در سال ۲۰۰۵ به حدود ۵۳ درصد در سال ۲۰۱۹ است. بنابراین تأمین خدمات پهنباند و اینترنت، محرک اصلی توسعه منظومهها و ارائه خدمات به صورت منطقهای و جهانی شده است.
منظومههای ماهوارهای میتوانند با توجه به ویژگیهای ذاتی خود همچون پایداری، انعطافپذیری، تأخیر کم و تأمین ظرفیت قابل ملاحظه و ارزانقیمت، کمک شایانی در کاهش شکاف دیجیتال در کشور و سیگنالرسانی به مناطق محروم و دورافتاده داشته و به عنوان بخش مهمی در لایه زیرساخت و خدمات پایه معماری شبکه ملی اطلاعات نقشآفرین باشد.
در این راستا پروژه اینترنت ماهوارهای"استارلینک" به طور رسمی در سال ۲۰۱۵ اعلام شد. این پروژه ایده اصلی ایلان ماسک، میلیاردر علاقهمند به فضاست. هدف آن فراهم کردن پوشش گسترده اینترنت با پرتاب هزاران ماهواره کوچک به مدار نزدیک زمین است. این پروژه میتواند انقلابی در دسترسی به اینترنت پرسرعت در سراسر جهان ایجاد کند. با اتمام آن بسیاری از افراد جهان خواهند توانست با کمترین تأخیر و به راحتی به اینترنت دسترسی پیدا کنند.
شرکت فضایی اسپیسایکس در آن زمان اعلام کرد که قصد دارد با ارسال هزاران ماهواره به مدار زمین، اینترنت را در سراسر دنیا در دسترس قرار دهد. آنطور که در گزارشها منتشر شده، دسترسی به اینترنت استارلینک از طریق دیشهای ماهوارهای که انتظار میرود بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ دلار هزینه داشته باشد در دسترس افراد عادی قرار خواهد گرفت. نصب آنها به دانش فنی خاصی احتیاج ندارد و دیش به طور خودکار جهت خود را براساس مجموعهای از موتورهای نصب شده در زیر دیش تنظیم میکند.
لزوم فعالیت اپراتورهای ماهوارهای در چارچوب قانون
مرکز ملی فضای مجازی پیش از این در اسفندماه ۱۳۹۹، رویکرد خود را درباره منظومههای ماهوارهای اینطور مطرح کرده بود که با رشد اقتصاد بخش فضایی، کشورها برای ایجاد نوآوری و رشد اقتصادی به دنبال نقشآفرینی و بهرهبرداری در این صنعت نوپا هستند و دولتها به طور فزایندهای برای جذب و تسهیل ورود سرمایهگذاران جدید فضایی رقابت میکنند. در این میان اگرچه اهدافی همچون ایجاد فرصتهای جهانی ارتباطات برای کاهش شکاف دیجیتال و پوشش مناطق محروم و کمبرخوردار کره زمین در کنار اهداف اقتصادی و توسعه سهم بازار جهانی مشهودند اما اهداف جانبی و نهفته سیاسی و امنیتی آنها از جمله تاثیرگذاری بر حکمرانی ارتباطات نیز غیر قابل انکارند.
اپراتورهای ماهوارهای ملزم به فعالیت طبق معاهدات بینالمللی در حوزه فضایی و اصول و مقررات سازمان ملل و اتحادیههای تخصصی مربوطه هستند و باید قوانین و مقررات ملی کشورها را برای حفظ استقلال و حاکمیت دولتها در حوزه ارتباطات و صیانت از گذرگاههای رسمی تبادل اطلاعات را به منظور جلوگیری از هرج و مرج و مقابله با جرایم سایبری رعایت کنند. حفظ حریم خصوصی آحاد جامعه از جمله الزامات و خطوط قرمز مقرات برای اپراتورهای ماهوارهای در توسعه زیرساخت ارتباطی و فعالیت در معماری شبکه ملی اطلاعات کشور است.
مرکز ملی فضای مجازی ضمن توجه به تأثیر منظومههای ماهوارهای به عنوان بخش جداییناپذیر ارتباطات آینده و به منظور سامانبخشی به فعالیت سازمانهای متولی در این حوزه، اقدام به تشکیل کارگروه منظومههای ماهوارهای با رویکرد بهرهمندی از فرصتهای جهانی و صیانت از ظرفیتهای ملی با حضور همه نمایندگان و نقش آفرینان صنعت فضایی، حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات، تنظیم مقررات ارتباطات و کسب و کار کرده است. این کارگروهها مسئولیت تدوین راهبردها، طرحهای کلان ملی، مقررات، دستورالعملها و استانداردهای بهرهمندی از فرصتها و پیشگیری از آسیبهای احتمالی را از ابعاد مختلف فنی و توسعه زیرساخت، رگولاتوری، کسب و کار، حقوقی، ارتباطات بینالملل و دفاعی و امنیتی بر عهده دارند.
سرنوشت اینترنت ماهوارهای در ایران
کارشناسان درباره اینکه اینترنت استارلینک چه زمانی به ایران خواهد رسید و بهترین سیاست در قبال این موضوع چه باید باشد، معتقدند اینترنت استارلینک خیلی سریعتر از آنچه فکر میکنیم در ایران هم در دسترس خواهد بود و تا چند ماه آینده در آسمان ایران ظاهر میشود اما باید صبر کرد و دید که شرایط ارائه سرویس اینترنت ماهوارهای اسپیس ایکس در ایران چگونه خواهد بود.
علاوه بر این سوال اینجاست که آیا وزارت ارتباطات ایران مجوز استفاده از این نوع اینترنت را صادر میکند. از آنجا که اسپیس ایکس یک شرکت آمریکایی است ملزم به رعایت قوانین دولت آمریکاست بنابراین ارائه این سرویس مانند سایر سرویسهای دیگر شرکتها دستخوش برخی جهتگیریهای سیاسی خواهد بود. مواضعی که در همین ابتدای کار دیده میشود بدون شک بر کیفیت و کمیت ارائه سرویس اینترنت موثر خواهد بود.
دولت نگاه تهدیدی به اینترنت ماهوارهای ندارد
البته چندی پیش علی ربیعی - سخنگوی دولت، با اشاره به نظر دولت درباره دسترسی مردم ایران به اینترنت ماهوارهای، گفت: اینترنت ماهوارهای ضرورتی است که در عصر اقتصاد دیجیتال و برای توسعه صنعت اینترنت اشیا و همچنین دسترسی به اینترنت در مناطق دورافتاده در همه دنیا در حال پیگیری است. در سازمان فضایی ایران و کمیسیونهای تخصصی شورای عالی فضایی، برنامه مدونی برای توسعه و نیز همکاریهای بینالمللی در جهت بهرهبرداری از این تکنولوژی، ترسیم شده است.
همچنین در حالی که نمایندگان مجلس در مصوبهای مقرر کرده بودند ١٠ درصد افزایش حقالامتیاز و حقالسهم دولت از کارور (اپراتور)های ارائهدهنده خدمات مخابراتی باید صرف مقابله با تهدیدات اینترنت ماهوارهای توسط مخابرات شود، ربیعی در این خصوص توضیح داد: هر شرکت بینالمللی برای ارائه خدمات میتواند پس از اخذ مجوز، در ایران خدمترسانی کند و دولت نگاه تهدیدمحوری به این فناوری ندارد. آنچه تحت عنوان مقابله با این فناوری ابتدا در مجلس مصوب شده بود، نیز پس از ایراد شورای نگهبان، در قانون بودجه توسط مجلس محترم از قانون حذف شد.
ایران برای استفاده از فناوریهای ماهوارهای مقررات سرزمینی دارد
در عین حال، محمدجواد آذری جهرمی -وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات- بهتازگی خاطرنشان کرد: آمریکا همواره به دلیل خوی سلطهجویی در تمام عرصهها نهتنها در برابر ایران بلکه در برابر بسیاری از کشور دارد، میخواهد پلتفرمهای خود را توسعه بدهد و اقتصاد حوزه دیجیتال را بهصورت ۱۰۰ درصدی برای شرکتهای خودش مطالبه کند. آمریکا از مدتها قبل دنبال ابزاری برای بسط سلطه خودش بر کشورها بوده است، پروژههایی به اسم آزادی و مقابله با سانسور که در نهان اهداف اقتصادی دارند.
آذری جهرمی با بیان اینکه ما نیز باید در این شرایط خود را آماده کنیم، افزود: برخی از سختگیریهایی که داخل کشور صورت میگیرد، باید مدیریت شده و رویهها اصلاح شوند. البته باید به نیاز مردم هم توجه شود و اینکه تکنولوژی اینترنت ماهوارهای در حال حاضر ایجاد شده است. ما برای استفاده از فناوریهای ماهوارهای مقررات سرزمینی داریم و هر شرکتی که بخواهد در این زمینه فعال شود، اگر حقوق بینالملل را رعایت کند، باید از ما مجوز بگیرد و اگر مثل خیلی از مسائل دیگر رعایت نکنند، باید پیگیری حقوقی شود.
وی ادامه داد: البته سازمان فضایی هم به دنبال ایجاد منظومه ماهوارهای بوده و سند آن را استخراج کرده و طراحیها را انجام داده است. هم شرایط مذاکرات بینالمللی را در نظر گرفتیم تا ما نیز به کشورهای دارای منظومه ماهوارهای بپیوندیم. ما نباید از اینترنت ماهوارهای بترسیم، بلکه باید خودمان را آماده کنیم تا این فناوری هم فراگیر شود و برای آن اعتماد به نفس داشته باشیم و بدانیم اینترنت ماهوارهای قطعاً برای ما تهدید نیست و ما از فرصتهایی که ایجاد شده، استفاده میکنیم.
انتهای پیام
ایلان ماسک: اینترنت ماهوارهای استارلینک از سپتامبر در دسترس جهان
ایلان ماسک، مدیرعامل شرکت اسپیس ایکس در کنگره جهانی موبایل ۲۰۲۱ در بارسلون گفت انتظار میرود که پوشش جهانی و پایدار برای سرویس اینترنت پرسرعت ماهوارهای این شرکت حدود یک ماه دیگر میسر شود.
او در ادامه اعلام زمانبندی عرضه اینترنت جهانی استارلینک گفت که هماکنون ۶۹۰۰۰ کاربر از استارلینک به عنوان آزمایشی استفاده میکنند. ماسک امیدوار است که شمار کاربران سال آینده به تقریبا نیم میلیون نفر برسد. او معتقد است که پتانسیل زیادی در این حوزه وجود دارد: شرکت اسپیس اکس انتظار دارد که با گسترش مداوم شبکهی ماهوارهای در ماه اوت سال جاری بخش اعظم جهان را با اینترنت ماهوارهای تأمین کند.
پوششی از قطب تا قطب، البته با مجوز
ماسک میگوید به زودی ارتباطات جهانی در همه جا جز قطبهای کره زمین برقرار خواهد بود. برای رسیدن به این هدف به تا کنون اسپیس ایکس بیش از ۱۵۰۰ ماهواره مستقر کرده و در بیش از ۱۰ کشور فعال است که البته برای دیگر کشورها، پس از راهاندازی، به دریافت مجوز فعالیت در آن کشورها نیازمند است.
به کانال تلگرام دویچه وله بپیوندید
ایلان ماسک یکی از ثروتمندترین افراد جهان و یکی از چهرههای تأثیرگذار در عرصه فناوری است. او بنیانگذار شرکتهایی همچون تسلا موتورز و اسپیس ایکس است و هماکنون مدیرعامل و مدیرفنی اسپیس اکس است. اسپیس اکس ( شرکت فناوریهای اکتشاف فضایی) در سال ۲۰۰۲ در کالیفرنیا پایهگذاری شد.
استارلینک جبرانی برای کمبودهای 5G
او در کنگره جهانی موبایل موبایل ۲۰۲۱ تأکید کرد که نباید استارلینک را به عنوان رقیبی برای خدمات مشابه موجود دانست. ماسک تأکید کرد، استارلینک را به عنوان سرویسی در نظربگیرید که میتواند تأمین نیاز مشتری در مناطقی دورافتاده را به عهده بگیرد و کمبودهای ۵ جی و فیبر نوری را در این نقاط پوشش دهد.
با تأخیری برابر با ۲۰ میلیثانیه، استارلینک به آن چیزی نزدیک است که نسل پنجم شبکه تلفن همراه 5G ارائه میکند. تأخیر یا نهفتگی به بازهی زمانی بین محرک و پاسخ گفته میشود.
۵ تا ۱۰ میلیارد سرمایهگذاری اولیه برای رسیدن به سودآوری
ماسک هزینه لازم برای گسترش سیستم استارلینک را در مجموع تقریبا ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار برآورد میکند.
به گفته این کارآفرین برای رساندن استارلینک به مرحله سودآوری در ابتدا نیاز به سرمایهگذاری ۵ تا ۱۰ میلیارد دلاری است. ماسک میگوید، سود به دست آمده باید برای تکمیل ساخت استارشیپ (پرتابگر فوقسنگین) صرف شود.
فضاپیمای اسپیس ایکس استارشیپ و پرتابگر فوق سنگین که در مجموع استارشیپ خوانده میشود یک سامانه حمل انسان و محموله به مدار زمین، ماه، مریخ و حتی فراتر از آن است.
۹۹ دلار در ماه برای حداکثر سرعت ۱۰۰ مگابیت بر ثانیه
استارلینک هم اکنون به کاربران سرعت دانلود تا حداکثر ۱۰۰ مگابیت بر ثانیه و سرعت بارگذاری تا حداکثر ۲۰ مگابیت در ثانیه ارائه میدهد.
دویچه وله را در اینستاگرام دنبال کنید
خدمات استارلینک برای نخستین مشتریان ۹۹ دلار در ماه است (بعلاوه هزینهای که یکبار برای تهیه دیش به بهای ۴۹۹ دلار میخرند). به گفتهی ماسک خود اسپیس ایکس برای این دیشها ۱۰۰۰ دلار هزینه کرده است. اسپیس اکس میخواهد به مرور زمان بهای آن را برای مشتری چندین برابر کاهش دهد.
طرح صیانت از فضای مجازی چیست؟ + متن طرح
یکی از مادههایی که نگرانی عمومی رادر خصوص طرح صیانت از فضای مجازی به همراه داشت، ماده۱۱ این طرح بود که تقریبا بدون هیچ تغییری در محتوا، شماره آن به ۱۲ تغییر یافته است. این ماده تصریح میکند که عرضه و فعالیت خدمات پایه کاربردی در فضای مجازی منوط به رعایت قوانین کشور، اخذ مجوز فعالیت خدمات اثرگذار پایه کاربردی داخلی و خارجی است.
به گزارش شهرآرانیوز - بخشهایی از طرح «حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی» که نگرانی بسیاری از مردم و کارشناسان را طی هفتههای گذشته به همراه داشته، به تازگی اصلاح شده است. هر چند حامیان این طرح تلاش کردهاند با تغییرات ایجاد شده فشار انتقادهای موجود درباره آن را کاهش دهند اما مواد اصلی و اساسی که باعث نگرانی عمومی شده بود به قوت خود باقی است. این نگرانی به حدی جدی است که کمیسیون فرهنگی مجلس، جلسه روز گذشته و امروز خود را بهطور کامل برای «تبیین پیشنویس طرح حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی با حضور مسئولان و کارشناسان مرکز پژوهشها» اختصاص داده است.
نسخه کامل و بهروزشده این طرح را در لینک زیر بخوانید
دانلود PDF
بیشتر بخوانید: موافقت مجلس با بررسی طرح فضای مجازی + جزئیات
تغییر یک مسئولیت
یکی از مادههایی که نگرانی عمومی را به همراه داشت، ماده۱۱ این طرح بود که تقریبا بدون هیچ تغییری در محتوا، شماره آن به ۱۲ تغییر یافته است. این ماده تصریح میکند که عرضه و فعالیت خدمات پایه کاربردی در فضای مجازی منوط به رعایت قوانین کشور، ثبت در درگاه خدمات پایه کاربردی و اخذ مجوز فعالیت خدمات اثرگذار پایه کاربردی داخلی و خارجی است.
اما تبصره یک آن همچنان به قوت خود باقی است که عنوان میکند «عرضه و فعالیت خدمات پایه کاربردی خارجی اثرگذار مستلزم معرفی نماینده قانونی و پذیرش تعهدات ابلاغی کمیسیون است».
بنابراین، مسئله چگونگی تاسیس نمایندگی از سوی شرکتهای فناوری دنیا باوجود تحریم و نپیوستن به FATF هنوز به قوت خود باقی است. این در حالی است که در تبصره۲ این ماده، مسئولیتی که بهعهده «سازمان فناوری اطلاعات» گذاشته شده بود، اکنون در حیطه مسئولیتهای «سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی» تعریف شده است.
فیلترینگ با تأخیر
در طرح قبلی، اگر خدمات پایه کاربردی خارجی (پیامرسانها و شبکههای اجتماعی، موتورهای جستوجو و مرورگرها، سرویسهای ایمیل، نقشهها و مسیریابها، سرویسهای ابری و…) شرایط اعلام شده را رعایت نمیکردند، براساس ماده۲۷ طرح قبلی فیلتر میشدند. این در حالی است که اکنون براساس تبصره۲ ماده۲۸ این اصلاحیه، خدمات پایه کاربردی خارجی که پیش از تصویب این قانون با تشخیص کمیسیون از مصادیق خدمات پایه کاربردی اثرگذار بودهاند، موظفند ظرف ۴ماه پس از لازمالاجرا شدن این قانون، نسبت به انجام تعهدات مندرج در ماده۱۲ اقدام کنند.
در غیراین صورت، اعمال بند «ج» این ماده (فیلترینگ) برای آنها تا زمان تأمین جایگزین مناسب داخلی یا خارجی (با تشخیص کمیسیون) یا یک سال پس از لازمالاجرا شدن این قانون لازم نیست. درصورت عدمانجام تعهدات توسط خدمات پایه کاربردی مزبور در زمان معین شده، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات موظف است ظرف مدت ۸ماه نسبت به ایجاد خدمات پایه کاربردی جایگزین برای آنها اقدام کند.
اما نکتهای که در این بخش وجود دارد این است که اگرچه بهنظر میرسد تا زمان عرضه پلتفرمهای جایگزین براساس مدت زمان تعیین شده در این تبصره، خدمات پایه کاربردی خارجی مانند اینستاگرام فیلتر نمیشوند، اما همین الان، حامیان طرح عنوان میکنند که «ما ۵جایگزین داریم که یکی از آنها روبینو با ۳۲میلیون کاربر فعال روزانه» است. بنابراین بهنظر میرسد زمان درنظر گرفته شده در تغییرات جدید فرمالیته بوده و با معرفی هر نوع جایگزینی برای اینستاگرام، واتساپ یا حتی جستوجوگر گوگل، این سرویسها میتوانند سریعا پس از گذشت ۴ماه از تصویب این طرح بهطور کامل فیلتر شوند. ضمن اینکه محدودیت یکساله عنوان شده در این تبصره، فیلتر شدن پلتفرمهای خارجی پس از یکسال از تصویب این طرح را محرز کرده است.
در این تبصره به این موضوع اشاره نشده که درصورت ارائه جایگزینها و فیلترینگ مثلا اینستاگرام، کسبوکارها چگونه میتوانند مشتریان خارجی خود را قانع کنند که از پلتفرمهای ایرانی استفاده کنند و چهکسی مسئول ضرر و زیان آنها با اجرای فیلترینگ گسترده است.
حذف عنوان کالای قاچاق
در طرح قبلی مادهای دیده میشد (ماده۲۳) که براساس آن، واردات تجهیزات الکترونیک و هوشمند که خدمات پایه کاربردی خارجی فاقد مجوز را بهصورت پیشفرض نصب کردهاند یا امکان نصب پیشفرض خدمات پایه کاربردی اثرگذار داخلی دارای مجوز را نداشته باشند، ممنوع بود و مشمول مقررات قاچاق کالاهای مجاز مشروط موضوع ماده۱۳ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز میشد.
این در حالی است که براساس ماده۲۴ این اصلاحیه، «کمیسیون میتواند عوارض ورودی تجهیزات الکترونیکی هوشمندی که خدمات پایه کاربردی خارجی فاقد مجوز را بهصورت پیش فرض نصب کردهاند، تا ۳۵درصد افزایش دهد. همچنین میتواند عوارض مزبور را برای تجهیزات الکترونیک هوشمندی که خدمات پایه کاربردی مجاز را بهصورت پیش فرض نصب کردهاند، تا همان سقف کاهش دهد.»
این ماده در واقع، بهمعنای افزایش قیمت گوشی، تبلت و لپتاپهایی است که بهعنوان مثال، گوگل(درصورت رعایت نکردن شرایط ماده۱۲) بهطور پیشفرض روی آنها نصب شده است. (منبع: روزنامه همشهری)
اعتراض سازمانها و کسبوکارها به طرح صیانت از فضای مجاری
سازمان نظام صنفی رایانهای استان تهران از رئیس جمهور منتخب، خواستار توقف طرح و بررسی همه جانبهی آن «در فضایی کارشناسانه و مصلحتخواهانه» شد.
اعضای هیأت مدیره سازمان نصر خطاب به ابراهیم رئیسی، رئیسجمهور منتخب اذعان کردند که طرح «صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی» فضا را برای کاربران و کسبوکارهای فضای مجازی مخدوش خواهد کرد و اکنون اصرار عجیبی برای تصویب عجولانه آن پیش از آغاز به کار دولت جدید وجود دارد.
سازمان نصر در نامه خود تأکید میکند که تاکنون نگرانیهای گستردهای ازسوی «فعالان و دلسوزان نظام اعم از متخصصان بخش خصوصی، مدیران دولتی، نمایندگان مجلس و قوه قضائیه و صاحبنظران عرصه فناوری اطلاعات در خصوص ایرادات بزرگ طرح» ابراز شده و چالشهای پیش رو و آسیبهای پیدا و پنهان آن از جنبههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هم مطرح شده است؛ بااینحال، اصلاحات بسیار کمی در طرح داده شده که خود به «افزایش تصدیگری و تحمیل هزینههای بیمورد به بیتالمال» منجر میشوند.
بهعلاوه سازمان نصر یادآور شده که برخی نمایندگان مجلس قصد دارند بهجای ارائه طرح مذکور در صحن علنی مجلس (که امکان پیگیری آن برای عموم مردم ازطریق رادیو بهراحتی وجود دارد)، آن را مبتنی بر اصل ۸۵ قانون اساسی بهصورت آزمایشی اجرا کنند.
اعضای هیات مدیره انجمن تجارت الکترونیک تهران شامل مدیران عامل شرکتهای علی بابا، دیجیکالا، کافه بازار، دیوار، بلد، آپارات، فیلیمو، اسنپ و لیان طی نامهای به محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، به شرح اشکالات طرح «صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی» پرداختند.
کسبوکارهای داخلی با انتشار متنی، مخالفت خود با طرح صیانت از حقوق کاربران مجلس را اعلام کردند. این بیانیه با همکاری بازار، آپارات، ابر آروان، دیوار، فیلیمو، بلد،ستون، ایوند، زرین پال، ترگمان، تیزلند، پاکت، کاموا، پیاده، بیدبرگ، ویرگول، الوفود، یکتانت، کرفس، شیپور، سینماتیکت، صباویژن، تیوال، فلایتیو، سازیتو، علیبابا ، جاباما، دیجیاتو، نشان، اخبار رسمی، آیتول، رسمیو، آدرس، آیو،شاتل، نماوا، پادرو، کوییز آو کینگز، ایسی مانیتور، تیستایران، اسپارد، شنوتو، زیتل، سیمیاروم، دیجیکالا، شنوتو ، پیپینگ و اسنپ نوشته شده است.
وزیر ارتباطات طی نامههایی به رئیس مجلس و رئیسجمهور آینده خواستار اصلاح طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی شد و آن را باعث حذف محتوایی وزارت ارتباطات دانست.